2023’te Türkiye’ye gelen yaklaşık 50 milyon yabancı ziyaretçilerden 1,53 milyonu günübirlikçi (GB) sayıldı. Geçmişe bakınlınca tutarsız, daha doğrusu, TCMB’nin “net hata ve noksan (*a)” kalemi gibi görünüyor.
Erol KARABULUT, Ekonomist
Turizmin net hata noksanı
2023 yılında, Türkiye’ye gelen yaklaşık 50 milyon yabancı ziyaretçilerden 1,53 milyonu günübirlikçi (GB) sayıldı. Bunların tamamı, deniz yolu ile giriş yapan ve konaklamasız turistler. Peki diğer yollarla GB yok mu?
Günübirlikçi turist
Türkiye gibi sınır girişleri yüksek ülkelerde, mesela İspanya, günübirlikçi (GB) ziyaretçiler turist girişlerinin % 40 ila 45’i arasındadır. Toplam turist sayına dahil edilmeyen bu sayı, bizde neden bu kadar düşük?
Günübirlikçi kim?
Günübirlikçi (GB), ziyaret edilen ülkelerde 24 saatten az kalanlar olmakla birlikte, konaklama yapmayan ancak nerede gecelediği bilinmeyenler de vardır.
Özellikle ülkemizin kara sınırlarında GB giriş çıkışlar yüksektir. Suriye, Irak, İran, Bulgaristan gibi sınırlarda bu hareketin yüksek olduğu bilinirken, bakanlık GB olarak neden yalnızca kruvaziyer benzeri girişleri GB saymaktadır.
2019 öncesinde, sınırdan giren ancak tesise uğramayan; otobüste vb yerlerde geceleyenler de görülebiliyordu.
Sınırdan yakın ziyareti veya alışverişe gelip aynı gün dönenler de vardır. Son yıllarda Avrupa sınırlarında bu sayının yüksek olduğu bilinmesine rağmen verilerde yalnız denizyolu girişler vardır.
Konaklamalarda durum
Meseleye tesislerde e evlerde konaklama açısından bakılınca durum şu:
1980’li yıllarda ortalama 400-420 bin kişi olan günübirlikçi sayısı, toplam girişlerde % 15-16 paya sahipti. Bu değerler 1990’larda 600-620 bin kişi ve % 7’yi, 2000’lerde 900-950 bin kişi ve % 4-5 paya sahip oldu.
2010-15 arasında ise 1,8-2 milyon kişi ve % 5 paya sahip olurken, 2022’ye kadar yine 430-450 bin kişiye ve % 1 pay bandına düştü. 2023’te de kruvaziyer pazarı artışı ile yeniden 1,5 milyon kişiye ve % 2,7 dolayında paya ulaştı.
Günübirlikçi sayısı ve oranı
| Ort.GB sayısı-Bin | Turiste Oranı, % | |
| 1980ler | 415-420 | 16,5 |
| 1990lar | 600-625 | 6,9 |
| 2000ler | 900-950 | 4,4 |
| 2010-2015* | 1.800-2.000 | 4,9 |
| 2016-2022 | 400-450 | 1,1 |
| 2023** | 1.535 | 2,7 |
*Suriye’den kaynaklı varsayılabilir
**Kruvaziyer etkisi ile
Buradan da görülüyor ki GB ölçümünde bir bilim dışılık bulunuyor. Çünkü tesislerde konaklayan kişi ile sınırdan giriş yaparlar arasında 10 milyona yakın fark vardır. Yine evlerde konaklayan kişi sayısı da tahminen 8-9 milyon bandında olmalı ki bu bilim dışılık tutarlı olsun.
Yoksa GB ölçülemiyor mu veya TCMB’nin “net hata ve noksan (*a)” kalemi gibi tahmin mi ediliyor?
(*a): TCMB, Ödemeler dengesine, “net hata ve noksan” kalemini kullanarak tablo eşitliği sağlanmaktadır. Her ne kadar bu kalem; bazı hataları, tahminleri ve ödemelerde “time gap” açığını kapatmak olarak açıklansa da, piyasada kaynağı bilinmeyen ve kara para gibi yakıştırmalarla anılmaktadır.
Kaba bir hesapla, Ödemeler dengesinde formül şudur:
+/- Cari İşlemler Dengesi +/- Sermaye Hesabı +/- Finans Hesabı +/- Rezerv Varlıklar +/- HATALAR= 0
Turizmde hatalar GB sayısı gibi duruyor, sırf eşitlik sağlansın diye…